(moja) Naukowa definicja finansowania społecznościowego i fragmenty pracy dyplomowej (mojej)

Poniższy tekst jest podrozdziałem pracy „Finansowanie społecznościowe jako źródło finansowania przedsięwzięć w Polsce” obronionej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu w czerwcu 2011 roku. Na dole strony zamieszam też bardziej obszerne fragmenty pracy, które powodują, że treść tego fragmentu ma większy sens…

Możliwości jakie dają nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne sprawiły, że przy relatywnie niskiej finansowej barierze wejścia możliwa jest realizacja właściwie każdego pomysłu biznesowego. Środowisko IT doskonale nadaje się do testowania różnych rozwiązań, odpowiadających na potrzeby potencjalnych klientów. Dzięki temu dla wygody konsumentów do Internetu przeniesiono
z pozytywnym skutkiem część modeli biznesowych, realizowanych jedynie w świecie rzeczywistym. W chwili obecnej konkurencja w sprawdzonych już obszarach, jak zakupy, czy aukcje jest ogromna, ale stale działalność rozpoczynają innowacyjne przedsiębiorstwa, które muszą nauczyć klientów korzystania ze swych produktów, czy usług i w wypadku powodzenia mogą odnieść ogromny sukces. Dotyczy to także sfery finansowania przedsięwzięć we wczesnych fazach rozwoju.

Mechanizm wystosowania do szerokiego grona potencjalnych odbiorców komunikatu za pośrednictwem Internetu z prośbą o wsparcie finansowe początkowo dotyczył przede wszystkim akcji charytatywnych. Istnieją jednak przykłady działań komercyjnych, które nie będąc ofertą nabycia papierów wartościowych przebiegły podobnie. Zgodnie z informacjami na stronie internetowej[1] w 1997 roku fani zespołu muzycznego Marillion przeprowadzili kampanię internetową, której celem było zebranie 60 000 dolarów na rzecz tournée koncertowego grupy. Cel został osiągnięty szybko, mimo faktu, iż zespół nie był w akcję zaangażowany. Zaskakujący efekt współpracy fanów Marillion sprawił, że przy nagrywaniu kolejnej płyty grupa rozesłała mailing do 30 000 fanów, którzy znajdowali się w bazie
i poprosili o dokonywanie zamówień w formie przedsprzedaży. Nie byłoby to zjawiskiem nietypowym, gdyby nie fakt, że na tym etapie zespół miał jedynie mglistą koncepcję na stworzenie nowych nagrań. Akcja spotkała się z pozytywnym odbiorem i Marillion pozyskał 100 000 dolarów, które pokryło koszty nagrań, a jednocześnie stanowiło 5% planowanych przychodów ze sprzedaży globalnej. Umożliwiło to uniezależnienie od wytwórni płytowych, które wcześniej miały ogromny wpływ na poczynania zespołu.

Pojęcia crowdfunding po raz pierwszy użył Michael Sullivan na swoim portalu fundavlog[2]. Jego funkcjonalność polegała na wykorzystaniu specjalnej zakładki umieszczanej na stronie internetowej, umożliwiającej przekazanie małych kwot pieniężnych na rzecz videoblogerów. Celem była popularyzacja tego rodzaju witryn internetowych i możliwość wynagrodzenia najlepszych z nich przez oglądających. Jak piszą Lambert i Schwienbacher, „koncepcja crowdfundingu wywodzi się od crowdsourcingu, który wykorzystuje potencjał „tłumu” do realizacji pomysłów, opinii i rozwiązań w celu rozwinięcia działań przedsiębiorstwa. W przypadku crowdfunding, celem jest zgromadzenie pieniędzy na cele inwestycyjne. Jest to dokonywane generalnie z wykorzystaniem społeczności wirtualnych, głównie za pośrednictwem Internetu. (…) zamiast zbierać środki od bardzo małego grona wyszukanych inwestorów, koncepcja crowdfundingu polega na pozyskaniu ich od dużej społeczności, w której każda jednostka przekazuje bardzo małą kwotę”[3]. Dalej jako kluczowe czynniki potwierdzające związek z koncepcją outsourcingu społecznościowego wymieniają dobrowolne zaangażowanie społeczności, obniżenie kosztów produkcji, korzystanie z narzędzi internetowych wspierających interakcję oraz zgłoszenie otwartego zgłoszenia. Ostatecznie proponują podejście definicyjne: „crowdfunding zawiera otwarte zgłoszenie, zasadniczo za pośrednictwem Internetu, które ma na celu zgromadzenie środków finansowych w formie darowizny, bądź w zamian za jakąś formę wynagrodzenia lub/i prawa do głosowania, w celu wspierania określonej inicjatywy”[4]. Podobnie pojęcie definiują Schwienbacher i Larralde: „crowdfunding to finansowanie projektu lub przedsięwzięcia przez grupę pojedynczych jednostek zamiast profesjonalistów (np. banków funduszy wysokiego ryzyka lub aniołów biznesu). W teorii, ludzie finansują pośrednio inwestycje za pomocą oszczędności, od czasu kiedy banki pośredniczą pomiędzy właścicielami kapitału, a stroną zgłaszającą nań zapotrzebowanie. Crowdfunding funkcjonuje bez pośredników: przedsiębiorca „dotyka tłumu” przez zbieranie pieniędzy bezpośrednio od poszczególnych jednostek. Komunikacja typowo odbywa się za pośrednictwem Internetu”[5]. Agrawal, Catalini i Goldfarb opisują zjawisko następująco: „system crowdfundingu pozwala użytkownikom dokonywać inwestycji w różne typy projektów i przedsięwzięć, często na niskie kwoty, poza regulowanym rynkiem wymiany kapitału, z wykorzystaniem internetowych platform społecznościowych, które wspierają bezpośrednią interakcję pomiędzy inwestorami, a osobami zbierającymi środki finansowe”[6].

W pierwszej na świecie książce opisującej crowdfunding Laton i Marom piszą, że „[w gospodarce i na rynku kapitałowym] w rzeczywistości istnieje wiele sił, które, gdy są połączone, zakłócają i zmieniają na zawsze procesy tworzenia firm i ich finansowania. Wiele z tych sił, będąc zagrożeniem dla funduszy VC, staje się konkurencyjnym źródłem kapitału wysokiego ryzyka, które nazywamy crowdfundingiem. Czym VC są dla przedsiębiorstw we wczesnych fazach rozwoju, tym Hollywood jest dla kina itd.”[7] Dalej opisują różnice pomiędzy klasycznymi źródłami finansowania, które mimo, iż charakteryzują się stabilnością, nie nadążają nad szybko zmieniającym się otoczeniem, co przede wszystkim wywołane jest pojawieniem się i szybką ekspansją Internetu. „Po raz pierwszy w historii, ludzie z całego świata stali się lub staną się kapitałodawcami dla nowych przedsięwzięć wszelkich typów. (…) To jest rewolucja crowdfundingu (ang. the crowdfunding revolution)”[8].

Pojęcie crowdfundingu jest na tyle nową koncepcją, że przedstawione definicje właściwie obejmują wszelkie prace badawcze i koncepcyjne na ten temat. Istnieje bardzo wąski zasób prac naukowych, ale wszystkie opierają się na podobnych spostrzeżeniach:

• Istnieje silne powiązanie z crowdsourcingiem, jako koncepcją nieco starszą i gruntowniej przeanalizowaną. Podobieństwa dotyczą głównie pozytywnego aspektu otrzymania wsparcia od dużej społeczności, które w przypadku crowdfundingu ma charakter finansowy.
• Wykorzystanie Internetu, mediów społecznościowych i podkreślenie ich roli w organizowaniu społeczności oraz ułatwienia interakcji, pomiędzy wszystkimi stronami. Warto zauważyć, że jednocześnie jest to bardzo istotne ograniczenie w możliwości korzystania z crowdfundingu jako źródła kapitału. Mimo, iż w Polsce korzystanie z Internetu jest już zjawiskiem powszechnym, w przeciwieństwie do innych źródeł finansowania można odszukać jednostki, które nie spełnią wymagań technologicznych.
• Określenie crowdfundingu jako źródła finansowania przedsięwzięć, przez swoją charakterystykę domyślnie rozumianego jako kapitał wysokiego ryzyka.
• Jako alternatywa dla istniejących źródeł kapitału, charakteryzuje się także lepszymi warunkami transakcyjnymi od ogólnodostępnych na rynku, co zostanie wykazane w dalszej części rozważań.

Lektura dotychczasowych osiągnięć naukowych w dziedzinie crowdfundingu oraz analiza skuteczności działań z nim związanych, w tym także modeli biznesowych opartych na tym mechanizmie, pozwala autorowi na sformułowanie licznych wniosków i podjęcie próby definicji. Kierując się pewną analogią do tłumaczenia pojęcia crowdsourcingu na język polski, należy zdecydowanie podkreślić istotę społeczności, otwartość i wiążącą się z nią transparentność zgłaszanego zapotrzebowania na kapitał oraz stosowanie środowiska internetowego, jako optymalnego z punktu widzenia potrzeb. Dodać należy, że środki finansowe mają tu określone przeznaczenie, jakim jest rozwój przedsięwzięcia, ale przekazanie go nie musi implikować uzyskania korzyści, ani praw majątkowych.

W związku z powyższym w języku polskim stosowany powinien być termin finansowanie społecznościowe, a rozumieć należy je jako rodzaj gromadzenia i alokacji kapitału przekazywanego na rzecz rozwoju określonego przedsięwzięcia, który angażuje szerokie grono kapitałodawców, charakteryzuje się wykorzystaniem technologii teleinformatycznych oraz niższą barierą wejścia i lepszymi warunkami transakcyjnymi, niż ogólnodostępne na rynku. Aby poprawnie rozumieć przedstawione określenie należy zwrócić uwagę na jego poszczególne elementy, które do tej pory nie zostały omówione. Kapitałodawcami określa się społeczność, która odpowiada na upublicznioną ofertę pomysłodawcy[9], czyli osoby, która jest inicjatorem danego projektu. Przez kapitał rozumieć należy nie tylko środki pieniężne, ale także wkład pozafinansowy – know-how, znajomości, kompetencje itp. Ważnym wyróżnikiem jest kosztowność stosowania crowdfundingu. Z zasady ma on być bardziej korzystny pod tym względem w relacji do warunków rynkowych, przez które rozumie się ofertę instytucji finansowych, takich jak banki, fundusze inwestycyjne i inne. Bardzo często są one formalnym, bądź nieformalnym pośrednikiem pomiędzy właścicielami kapitału, a stroną popytową. W przypadku finansowania społecznościowego fundusze przekazywane są bezpośrednio od społeczności do inicjatora.